İnsanlar mal ve hizmet satın almak için içkin ve nesnel bir değeri olduğu düşünülen nesneler (altın ve benzeri madeni sikkeler) kullanarak para işine başlamışlar. Gel zaman git zaman çeşitli iktisadi sebeplerle bu madeni paraların içine daha az değerli metaller katılmışları piyasada dolaşır olmuş ve paranın manipüle edilmesi yaygınlaşmış.
Bir vakit sonra da olmayan parayı piyasaya sürmenin rahatlatıcılığı anlaşılmış. Misal paralı askerine doğrudan belirli bir miktar altın vermektense, o miktar altını vereceğini taahhüt eden resmi evraklar vermek (bildiğimiz “bank note” denen şey, bir çeşit senet aslında) işleri çok kolaylaştırdığı için hızla yaygınlaşmış. "Sen gel benim için savaş oradan elde edeceğim kazanç ile sana şu kadar altını vereceğimi taahhüt eden bir kağıt vereyim," kafası. Bu senetler piyasaya hız kazandırdığı ve gelecekte elde edileceği bir dereceye kadar garanti edilebilen yatırımları mümkün kıldığından piyasayı ele geçirip, asıl para olan altın türevi metal paraların yerini almış.
Bu çeşit taahhütlerin değeri ancak inandırıcılığıyla ölçülebilir, haliyle Almanya'nın parasının inandırıcılığı ile Nijerya'nın parasının inandırıcılığı bir değil. Bu yüzden para basmak herkesin harcı değil, her paranın değeri de aynı değil. İlk vakitler devletler bastıkları senetlerin karşılığı olacak kadar altını kasalarında tutarlardı ama artık o günler de geride kaldı. ABD bu işi ilk sulandıran ülke, “Herkes boşuna altın rezervi saklamasın, ben altını tutarım siz onun yerine rezerv olarak ABD doları kullanın,” diye başlayan süreçle altının altınlığı da epeyce zarar görüyor.
Bu bilinçli bir kapitalist emperyalist oyunudur demek biraz abartmak olur ama nihayetinde para basit bir iktisadi araç olmanın çok ötesine geçerek devletlerin kimliği ve gücüyle bütünleşik, neredeyse ulusu dahi tanımlayan ideolojik bir araç haline gelmiştir. Cebinde Hint Rupi'si bulunduran herkes, sahip olduğu Rupi nispetince Hindistan'a ortaktır ve kişisel çıkarları doğrudan bu devletin çıkarları ve kazançlarına endekslenmiştir. Bu parayı cebinde bulunduran, bu para ile alışveriş yapan kişilerin bütünü iktisadi manada bir “ulus”tur.
Konuyu fazla dağıtmadan kripto paralara ve özelde bitcoine gelecek olursak, ilk bakışta mevcut düzene karşı çok romantik ve çekici bir alternatif görülüyor. Parayı para yapan şey insanların birilerine (devlete) güvenmesiyse, neden birbirimize güvenerek bu işi yapmayalım ki? Misal, birbirimize “falan feşmekan isimli şahısa şu kadar borcum var” yazılı bir senet versek ve bu seneti verdiğimizi de bütün dünyaya duyursak, devletleri aradan çıkararak mal ve hizmet alışverişini bireylerin birbirine duyduğu güven üzerine dayandırsak harika olmaz mı? Medeni kanun önünde devlet nikahı kıymak yerine, sevgililik kurumunu koymak gibi bir şey. Çoğu zaman isteğimiz dışında şekillenen büyük bir otoriteye boyun eğmeye iyi bir alternatif. Eskiden fiziki kısıtlamalar böyle bir ultra-liberal (herkesin kendi parasını bastığı bir dünya öngören iktisadi akım) rüyayı mümkünsüz kılıyordu, şimdi ise teknolojinin bir nimeti olarak gerçekten kişisel senetlerimizi güven içinde üretebilir ve şeffaflıkla bütün dünyayla alışverişlerimizi paylaşabiliriz. Bitcoin ve diğer kripto paraların bize sattığı rüya budur.
Gelgelelim bu rüya mecburen bambaşka bir yöne doğru ilerledi. Bu kripto paralığın kriptoluğu, güvenlik ile ilgilidir. Benim sana borcum var yazan senedin üzerinde benim “damgam” yoksa, senet manasızdır. Kripto paralar üzerinde önceden anlaşılmış bir kod üretildiğinde gerçek hale gelir. Bu kodu üretme işinin adı “mining”, ve bilgisayarlar aracalığıyla büyük bir işlemci gücü kullanılarak üretiliyor. Geçtiğimiz yıl bitcoin üretmek için kullanılan elektrik miktarı 159 ülkeninin yıllık elektrik tüketimini geçmiş. Yanisi, bu güven üzerine dayalı sisteminin güvenini yaratmak için gerçek kaynaklar kullanıyoruz. Güven üretmek için dünyanın en değerleri kaynaklarından birini, enerjiyi, tüketiyoruz. Haliyle kripto para üretimi için gerekli olan teknolojik altyapıya (güçlü bilgisayarlar) ve üretim girdilerine (elektrik) daha kolay erişimi olan kişiler bir araya gelerek hızla büyük konsorsiyumlar oluşturdu ve bitcoin üretiminin büyük kısmı sayısı bir elin parmaklarını geçmeyecek gruplar eline geçti. Üretilen bitcoin miktarının artmasıyla beraber bireysel olarak bitcoin alışverişlerinin kaydını tutma şansımız da ortadan kayboldu. Bireylerin birbirine güveni ve şeffaflık üzerine kurulu olması beklenen düzen klasik finansal araçlardan ayırt edilemez hale geldi. Bir takım boş laflar -düzen değiştirici para- ve teknik zırvaların arkasına sakladığı hiç bir şey yapmadan para ve güç sahibi olma hırslarını gıdıklayarak son 7-8 yılda inanılmaz değerlere ulaştı bitcoin.
Paradan para kazanma işi sıfır toplamlı bir oyundur, birileri kaybetmeden başka birileri kazanamaz ve genellikle kimin hali hazırda çok parası varsa o kazanır. Bitcoin ve benzeri kripto paralardan birileri çok kazanacak ve birileri de çok kaybedecekse, çok kaybedenlerin neredeyse hepsi az parası olanlar olacaktır.